ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 5، مرداد 1402 ، شماره پی در پی 87

بررسی چند بنمایۀ همانند در اسطورۀ چین و مصر و ایران در حماسۀ ملی

صفحه (91 - 106)
امیر ساعدی ، سیما منصوری (نویسنده مسئول)، مسعود پاکدل
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1401

چکیده

زمینه و هدف: این مقاله به شرح و بررسی چند بنمایۀ همانند و همخاستگاه از میان اسطوره های مصری و چینی پرداخته است و تطابق آنها با اساطیر ایران ‌کهن را که در حماسۀ ملی ما، شاهنامۀ فردوسی، بازتاب یافته مدنظر داشته است. از میان متون ایران به کتاب بندهش و اوستا و برخی کتب پهلوی اشاره شده است؛ اما منبع مستقیم برای استخراج شواهد و مستندات علمی، اشعار حماسی شاهنامه بوده است.

روش مطالعه: روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی (شرح و تفسیر) و شیوۀ کار، کتابخانه ای بر پایۀ تطبیق و مقایسۀ متون اسطوره ای بوده است. در این مقاله از فیشهایی که در آنها داده ها و نتایج مطالعات و بررسیها نگاشته شده است، بهره برداری شد.

یافته ها: دلیل همانندیها و قرابتهای بسیار نزدیک در اصول محوری باورهای اساطیری سه کشور در دو نکته دیده شد. نخست بنیاد فطری و ذاتی تعقل و ذهنیت نزدیک بشر؛ و دیگر پیوندهای جغرافیایی از آفریقا و آسیا و وجود جادۀ بازرگانی ابریشم که شاهراه ارتباطی فرهنگها بود. علاوه بر آن تسلط نظامی - سیاسی ایران در عصر هخامنشی بر مصر. از سوی دیگر عامل جوّی و باران و رودخانه های عظیم عوامل اسطوره ساز طبیعی هستند که در هر سه سرزمین باستانی مصر و چین و ایران با رشد کشاورزی سبب تقویت باورهای همانند شده است.

نتیجه گیری: در این مقاله چند بنمایۀ کلیدی نظیر عصر زرین، فرمانرانی بر ابر و باد، مسخ و پیکرگردانی، ازدواج خویشاوندی و آیینهای دفع نحوست بررسی شده است.

کلمات کلیدی
بنمایه , اسطوره , شاهنامه , همانندی , آیین

• اکبری مفاخر، آرش. (۱۳۸۹). درآمدی بر اهریمن شناسی ایرانی. تهران. ترفند.
• الیاده، میرچا. (۱۳۸۲). اسطوره، رؤیا، راز. ترجمۀ رؤیا منجم. چاپ سوم. تهران: علم.
• اوستا. (۱۳۸۸). به گزارش جلیل دوستخواه. چاپ پانزدهم. تهران: مروارید.
• بهار، مهرداد. (۱۳۸۶). از اسطوره تا تاریخ. چاپ پنجم. تهران: چشمه.
• بیرل، آن. (۱۳۸۴). جهان اسطوره ها. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
• دادگی، فرنبغ. (۱۳۸۵). بندهش. به گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.
• رضی، هاشم. (۱۳۸۱). دانشنامۀ ایران باستان. تهران: سخن.
• فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۷۵). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
• فریزر، جیمز جورج. (۱۳۸۸). شاخۀ زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چاپ ششم. تهران: آگاه.
• کریستین سن، آرتور. (۱۳۸۶). نمونه های نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
• کویاحی، کوروجی، جهانگیر. (۱۳۸۸). بنیادهای اسطوره و حماسه ایران. به گزارش جلیل دوستخواه. تهران: آگه.
• ناس، جان بایر. (۱۳۹۲). تاریخ جامع ادیان. ترجمۀ علی اصغر حکمت. چاپ بیست و یکم. تهران: علمی و فرهنگی.
• ورونیکا، ایونس. (۱۳۸۵). اساطیر مصر. ترجمۀ باجلان فرخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.
• هارت، جرج. (۱۳۸۷). جهان اسطوره ها. ترجمۀ عباس مخبر. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.
• هیلنز، جان. (۱۳۸۶). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.